Η μαρμάρινη κεφαλή του θεού Ήλιου (Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου, ΜΠ 1965) βρέθηκε στο ιερό του Απόλλωνα Ήλιου στη Σάνη, στην περιοχή της σημερινής Τρυπητής.
Η μορφή έχει όλα τα χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε πορτρέτα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο νεαρός αγένειος άνδρας γέρνει το κεφάλι του προς τα πίσω και ελαφρά προς τα δεξιά. Τα μαλλιά του είναι κοντά και ατίθασα, με τη χαρακτηριστική «αναστολή» στο μέτωπο, και τα μάτια του στραμμένα ψηλά.
Το κεφάλι του θεού προέρχεται από τον ναό-τελεστήριο του Ήλιου ή του Απόλλωνα-Ήλιου στη Σάνη «της Ακτής», όπως λεγόταν η χερσόνησος του Αγίου Όρους. Το ιερό, που ανασκάφηκε από τις Ι. Βοκοτοπούλου και Ε.-Μπ. Τσιγαρίδα, βρισκόταν έξω από τα τείχη, στα όρια της χώρας της αρχαίας πόλης. Ιδρύθηκε στην πρώιμη ελληνιστική περίοδο δίπλα σε έναν ναΐσκο του τέλους του 6ου αι. π.Χ., αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Την περίοδο αυτή το ιερό πιθανόν προσαρτήθηκε στην Οὐρανιδῶν πόλιν που ιδρύθηκε από τον Αλέξαρχο, αδερφό του Κάσσανδρου. Η λατρεία του θεού Ήλιου φτάνει στη Μακεδονία από την Ανατολή μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και είναι σύνηθες ο νέος θεός να ταυτίζεται με τον Απόλλωνα.
Στην ταύτισή της μαρμάρινης κεφαλής με τον θεό Ήλιο οδήγησε το γεγονός ότι, κατά πάσα πιθανότητα, η μορφή φορούσε το χαρακτηριστικό ένθετο ακτινωτό κόσμημα με το οποίο συνήθως απεικονίζεται ο θεός. Το μαρτυρούν οι 13 οπές για την ένθεση των μετάλλινων ακτινών, στην ταινία που φορά πάνω στην κόμη. Παρόμοιες απεικονίσεις του θεού Ήλιου με ακτίνες και κοντή κόμη είναι γνωστές κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.
Ο θεός παρουσιάζεται εδώ με ένα νέο χαρακτηριστικό: ένα πυραμιδόσχημο επίθημα στην κορυφή της κεφαλής του. Το γεωμετρικό αυτό στοιχείο συσχετίστηκε με τα οκταεδρικά τελετουργικά αγγεία που βρέθηκαν στο ίδιο ιερό και αποτελούνται από δύο ενωμένες πυραμίδες, καθώς και με την πυραμίδα με ένα αστέρι στην κορυφή, στο κεφάλι της μορφής που απεικονίζεται στα νομίσματα της Ουρανούπολης του τέλους του 4ου αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με την ανασκαφέα Ε.-Μπ. Τσιγαρίδα, η επιλογή της πυραμίδας δεν είναι τυχαία, καθώς το σχήμα αυτό είχε ο βαίτυλος, ο ιερός λατρευτικός βράχος που υπήρχε σε ιερά του θεού, πιθανώς και σε αυτό της Σάνης.
Χρονολόγηση: Τέλος 4ου - πρώιμος 3ος αι. π.Χ.
Διαστάσεις: Ύψος 19,5 εκ. Πλάτος 11 εκ.
Μπορείτε να δείτε το έκθεμα στην περιοδική έκθεση «Από τον Νότο στον Βορρά: Αποικίες των Κυκλάδων στο βόρειο Αιγαίο».
Αναλυτικότερα στοιχεία και σχετική βιβλιογραφία για το συγκεκριμένο έκθεμα, στον υπό έκδοση Κατάλογο της έκθεσης: Ε. Στεφανή, Ε. Τσαγκαράκη & Α. Αρβανιτάκη (επιμ.), Από τον Νότο στον Βορρά: Αποικίες των Κυκλάδων στο βόρειο Αιγαίο, αρ. κατ. 164 (Ε.-Μπ. Τσιγαρίδα).
