Μάρτιος 2018

Πήλινος τροχός με πέντε πτηνά - Ίυγξ

Παρόμοιοι τροχοί με πτηνά είναι γνωστοί ως αναθήματα από τους γεωμετρικούς χρόνους ως και την ύστερη αρχαιότητα.

Σχετίζονται με την ερωτική μαγεία και συχνά αποσκοπούν στο να φέρουν πίσω τους άπιστους εραστές. Κατ’ επέκταση μπορεί να λειτουργήσουν και προς αποτροπή του κακού.

Το πτηνό με το οποίο συνδέεται ο τροχίσκος είναι ο ίυγξ, ο σημερινός στραβολαίμης (ή σουσουράδα) της οικογένειας των δρυοκολαπτιδών. Για το ερωτικό κάλεσμα χρησιμοποιεί την ιδιότητά του να περιστρέφει το λαιμό του κατά έναν ολόκληρο κύκλο καθώς και τη φωνή του που βγάζει έναν ήχο σαν του αυλού. Στη μυθολογία η Ίυγξ είναι Νύμφη, κόρη του Πάνα και της Πειθούς ή της Ηχούς, η οποία με μάγια προκάλεσε ερωτικό πόθο στον Δία για την Ιώ. Για την πράξη της αυτή η Ήρα μετέτρεψε την Ίυγγα σε πουλί. Κατά την αρχαιότητα οι μάγισσες χρησιμοποιούσαν το πτηνό δεμένο σε τροχό που συστρεφόταν με δύναμη, ενώ απήγγειλαν το αντίστοιχο ερωτικό ξόρκι. Με την πάροδο του χρόνου έπαψε να χρησιμοποιείται το πτηνό και η ίυγξ πλέον δήλωνε τον μαγικό τροχό, όπως απεικονίζεται σε αγγεία στα χέρια ερώτων ή και των ίδιων των εραστών. Τέτοιοι τροχοί, ενίοτε και από μέταλλο, έχουν απεικονιστεί αναρτημένοι σε δέντρα, μαζί με άλλα αντικείμενα που παράγουν ήχο, όπως είναι τα κύμβαλα.

Η ίυγξ συναντάται και ως παιδικό παιχνίδι με τη μορφή ενός ξύλινου συνήθως τροχού με δύο τρύπες στο κέντρο, από τις οποίες διέρχονταν δύο κλωστές. Με το εναλλασσόμενο τράβηγμα των κλωστών και τη συστροφή του τροχού παραγόταν ένας χαρακτηριστικός ήχος, που θύμιζε τη φωνή του ομώνυμου πτηνού, από το οποίο πήρε το όνομά του και το παιχνίδι.

Χρονολόγηση: 350-300 π.Χ.
Προέλευση: Από το νεκροταφείο της αρχαίας Ακάνθου (Ιερισσός) Χαλκιδικής

Μπορείτε να δείτε το έκθεμα στην περιοδική έκθεση Ειδώλιο. Ένας μικρόκοσμος από πηλό, προθήκη 11